Γράφει ο Κωνσταντίνος Θωμόπουλος
Με το θέμα της Αγάπης έχει ασχοληθεί εκτενώς στο έργο του «η τέχνη της Αγάπης», ένας πολύ σημαντικός ψυχολόγος και φιλόσοφος με το όνομα Έριχ Φρομ (ErichFromm) (1900-1980). Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε την έννοια της Αγάπης και συγκεκριμένα τον Έρωτα από την οπτική γωνία του σπουδαίου αυτού επιστήμονα.
Λίγοι είναι αυτοί που αμφισβητούν την αξία της Αγάπης ως κινητήριας δύναμης της ζωής και την συνολική της ωφέλεια στην καταπολέμηση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε ως ανθρωπότητα.
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι στη σημερινή εποχή την επικαλούμαστε συνεχώς και την εξυμνούμε με κάθε ευκαιρία, αφιερώνοντας κάθε λογής έργο και δραστηριότητα στο βωμό της (ταινίες, τραγούδια, συναυλίες, εθελοντικές δράσεις κ.ά.), εξακολουθούμε να έχουμε μία συγκεχυμένη και ασαφή εικόνα στο μυαλό μας για το περιεχόμενο και τις προϋποθέσεις της. Για τον Έριχ Φρομ, η Αγάπη αποτελεί έναν από τους πλέον δυσκολότερους και κοπιώδεις στόχους που μπορεί να θέσει ο άνθρωπος στη ζωή του.
Ακολουθώντας τη ροή της σκέψης του φιλοσόφου, προκειμένου να είμαστε σε θέση να καταλάβουμε καλύτερα την έννοια της Αγάπης, πρέπει πρώτα να διακρίνουμε τις παρεκβάσεις της.
Αρχικά, παρέκκλιση από αυτήν συνιστά η επιθυμία μας να είμαστε αρεστοί, η οποία είναι στενά συνδεδεμένη με την ανάγκη επιβεβαίωσης της ύπαρξής μας από τους συνανθρώπους μας, αλλά και την ανάδειξη της αξίας και της μοναδικότητας που διαθέτουμε ως όντα. Ως εκ τούτου, θεωρούμε πως η Αγάπη είναι μία ιδανική κατάσταση που εξυπηρετεί άριστα αυτόν τον σκοπό.
Αυτός βέβαια είναι και ο λόγος που υιοθετούμε στοιχεία ταυτότητας, τρόπους συμπεριφοράς και καταπιανόμαστε με πράγματα και δραστηριότητες, τα οποία μας καθιστούν ποθητούς στα μάτια των άλλων (π.χ. συχνά επιδιώκουμε την επιτυχία (όπως ο καθένας την έχει ορίσει για τον εαυτό του) με την ελπίδα πως θα προκαλέσουμε στους συνανθρώπους μας τον αναγκαίο θαυμασμό, ώστε να μας αγαπήσουν).
.
Ανασταλτική για την κατανόηση της Αγάπης είναι και η αντίληψή μας για αυτήν ως ενός επίκτητου αντικειμένου-αγαθού έναντι ως μίας ιδιότητας. Οι περισσότεροι άνθρωποι την αντιλαμβανόμαστε ως έναν αφηρημένο στόχο του οποίου η επίτευξη, θα μας οδηγήσει μαγικά σε μια ευκολότερη και ευτυχέστερη ύπαρξη. Αντίθετα, θα πρέπει να την αντιμετωπίσουμε ως μία δραστηριότητα που απαιτεί συνεχή εξάσκηση, μία δύσκολη τέχνη που προϋποθέτει προσπάθεια, πειθαρχία και εγρήγορση. Παράλληλα, δεν πρέπει να συγχέουμε την παροδική εμπειρία της Αγάπης με τη σταθερή εμπειρία της Αγάπης.
Η μεν παροδική ακριβώς επειδή είναι ευκαιριακή-στιγμιαία, είναι κατά βάση ευχάριστη, έντονη και εύκολη, η δε σταθερή λόγω της διάρκειας και της τριβής που προκαλεί, συνήθως είναι δύσκολη, διότι βρίθει αψιμαχιών, συμβιβασμών και υποχωρήσεων. Παρ’ όλ’ αυτά, κατά την άποψη του ψυχολόγου, τα μακροπρόθεσμα κέρδη της σταθερής εμπειρίας είναι περισσότερα από αυτά της παροδικής και αξίζουν τον κόπο.
.
Σύμφωνα με τον Έριχ Φρομ η Αγάπη είναι μία τέχνη και ο Έρωτας ως μία από τις συνηθέστερες εκφάνσεις της, παρουσιάζει τα ίδια βασικά γνωρίσματα. Ως τέχνη καθίσταται σαφές πως μπορεί να τελειοποιηθεί και να γίνει κτήμα μας, εφόσον κατορθώσουμε να αντιληφθούμε τα συστατικά της στοιχεία.
Αρχικά, θα πρέπει να διακρίνουμε το σκέλος της Θεωρίας, το οποίο σχετίζεται με την ικανότητά μας να εντοπίζουμε και να διακρίνουμε τις παρεκβάσεις της Αγάπης από την πραγματική-ουσιαστική. Στη συνέχεια, έπεται το σκέλος της Πράξης, το οποίο, αν και πολύ ευρύτερο, αφορά κυρίως τη συμπεριφορά, τη νοοτροπία μας και γενικότερα τον τρόπο που επιλέγουμε να αντιμετωπίζουμε τον κόσμο γύρω μας.
Τελευταίο και πιο σημαντικό στοιχείο, όπως ακριβώς ένας σπουδαίος καλλιτέχνης βάζει το έργο του και την ολοκλήρωσή του πάνω απ’ όλα, έτσι κι εμείς πρέπει να θέσουμε την Αγάπη ως προτεραιότητα. Αυτό είναι συνήθως και το δυσκολότερο, διότι ως άτομα συνηθίζουμε να σκεφτόμαστε με γνώμονα το προσωπικό μας συμφέρον, τοποθετώντας το «εγώ» στην κορυφή της ιεραρχίας για την εξυπηρέτηση των αναγκών μας.
..
Έχοντας αναλύσει γενικά και αφηρημένα την έννοια και το περιεχόμενο της Αγάπης, έφτασε η στιγμή να εστιάσουμε στον Έρωτα και στα χαρακτηριστικά που συγκροτούν τη μορφή του. Βασικότερο και πιο ουσιώδες γνώρισμα του Έρωτα είναι η Φροντίδα, η οποία νοείται ως το ενεργό και ειλικρινές ενδιαφέρον για τη ζωή και την ανάπτυξη του ανθρώπου που μας αφορά (π.χ. εάν κάποιος ισχυριζόταν πως λατρεύει τα λουλούδια του, αλλά παραμελούσε συνεχώς να τα ποτίσει αφήνοντάς τα να ξεραθούν, λογικά δεν θα πιστεύαμε πως λέει την αλήθεια).
Επίσης σημαντικό χαρακτηριστικό του Έρωτα είναι αυτό της Ευθύνης. Η σημασία της διαφέρει από αυτήν του καθήκοντος, το οποίο προέρχεται εξωτερικά. Η Ευθύνη είναι καθαρά εσωτερική και ανιδιοτελής υπόθεση. Στην περίπτωση δύο ερωτευμένων ανθρώπων η ευθύνη εντοπίζεται κυρίως στην ανταπόκριση του ενός στις ψυχικές και σωματικές ανάγκες του άλλου (π.χ. ψυχολογική υποστήριξη, έχω την ευθύνη να κάνω τον/την σύντροφό μου να νιώθει ευτυχισμένος,-η, ασφαλής, παροχή υπηρεσιών και ανέσεων κλπ. και αντίστροφα).
Σημαντικό χαρακτηριστικό του Έρωτα συνιστά και ο Σεβασμός του άλλου (αλληλοσεβασμός). Η Ευθύνη, ελέγχεται από το να μετουσιωθεί σε κάτι περιοριστικό, δυσάρεστο και υπερβολικό από το στοιχείο του Σεβασμού. Ως Σεβασμό θεωρούμε την ικανότητα εντοπισμού του πραγματικού εαυτού και των ιδιαιτεροτήτων του προσώπου που αγαπάμε και συνεπώς την αναγνώριση της ατομικότητας και της μοναδικότητάς του. Έτσι, ο Σεβασμός υποδηλώνει την απουσία διάθεσης εκμετάλλευσης.
Για να κερδίσει κάποιος το Σεβασμό του συνανθρώπου του, πρέπει πρώτα να γνωρίζει ή να θέλει να γνωρίσει ποιόν έχει απέναντί του, γι’ αυτό τον λόγο η Γνώση (αλληλοκατανόηση) αλλά και η Αυτογνωσία συμπεριλαμβάνονται στα χαρακτηριστικά του Έρωτα. Η Γνώση και συνάμα η Αυτογνωσία συνδέονται άμεσα με την επιθυμία και την προσπάθειά μας ως όντα να καταλάβουμε τους εαυτούς μας και τη θέση μας μέσα στο σύμπαν.
Επομένως, καθοριστικό ρόλο στην ολοκλήρωσή μας και στην ανακάλυψη των μυστικών της ίδιας της ανθρώπινης φύσης διαδραματίζει η σχέση μας με τους συνανθρώπους μας και ο Έρωτας ως ιδανική μορφή ένωσης μεταξύ προσώπων, είναι ικανός σε ένα βαθμό να μας βοηθήσει.
Συμπερασματικά, η Αγάπη είναι μία δύσκολη υπόθεση, διότι προϋποθέτει όχι μόνο ωριμότητα και πνευματική προεργασία, αλλά και ένα είδος προσφοράς, το οποίο υπερβαίνει την ύλη. Ουσιαστικά, πρόκειται για τη θυσία του εγωισμού μας και της έμφυτης ιδιοτέλειάς μας με στόχο το συμφέρον και την ενίσχυση ενός άλλου ατόμου.
..
Με τη βοήθεια δε της ένωσης, που ονομάζουμε Έρωτα, έχουμε πρόσβαση σε μία από τις ομορφότερες και πιο ευχάριστες εμπειρίες διαθέσιμες στη ζωή μας, αποκτάμε ισχυρό κίνητρο και γεμίζουμε το κενό της απομόνωσης που συνοδεύει την ύπαρξή μας. Αυτός είναι και ο λόγος που η Αγάπη είναι ένας άθλος, διότι για να αγαπήσουμε πρέπει να υποταχθούμε στην προσπάθεια να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι.
