Ο αποχαιρετισμός στην Ελένη Καραβάκου, το μνημόσυνο της οποίας έγινε στις 19 Φεβρουαρίου 2017 στο Πνευματικό Κέντρο Μεταμόρφωσης
Συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ, φίλοι και συγγενείς, για να θυμηθούμε στιγμές από τη ζωή της Ελένη Καραβάκου.
Τις ημέρες που πέρασαν από την κηδεία της δοθηκε η δυνατότητα να κάνουμε πολλές σκέψεις και με ηρεμία να αποτιμήσουμε τη ζωή της. Θέλω σήμερα να σας πω κάποιες από αυτές, να κάνω έναν απολογισμό, όχι ως γιος προς μητέρα. Είναι ευνόητο ότι τα συναισθήματα σε αυτήν την περίπτωση είναι πανίσχυρα, επικρατούν έναντι οποιασδήποτε άλλης σκέψης.
Θα ήθελα να σας μιλήσω ως κάποιος που είχε την τύχη να ζήσει από κοντά την Ελένη Καραβάκου ως άνθρωπο.
Η Ελένη Σαμπατάκου, κόρη του Σπυρίδωνος Σαμπατάκου και της Μαρίας Τσαπατσάρη γεννήθηκε το 1923 στην Καρέα της Μάνης. Ήταν το 7ο από τα 8 παιδιά της οικογένειας.
Η οικογένειά της, μέσα από σκληρή αγροτική και κτηνοτροφική δουλειά, είχε οικονομική άνεση, δεδομένης της εποχής και των συνθηκών. Χαρακτηριστικό δείγμα ότι τα αγόρια της οικογένειας τελείωσαν προπολεμικά το γυμνάσιο ή φοίτησαν σε Πανεπιστήμιο.
Όπως τα περισσότερα κορίτσια, έτσι και η Ελένη Σαμπατάκου, άφησε νωρίς το σχολείο που πολυαγαπούσε, για να συνδράμει στις πολυάριθμες εργασίες της οικογένειας. Η αγάπη της για τα γράμματα ηττήθηκε από τις ανάγκες και τα ήθη της εποχής, με αποτέλεσμα να αφήσει το δημοτικό σχολείο με την ολοκλήρωση της τρίτης τάξης.
Ο πόλεμος των 1940 τη βρίσκει στην ηλικία των 17 ετών. Στην Κατοχή κάνει το αυτονόητο με την οικογένειά της: Εντάσσονται στο ΕΑΜ και τις οργανώσεις του: Στην ΕΠΟΝ η Ελένη και οι αδελφές της, στον ΕΛΑΣ τα αδέρφια της Γιώργος και Βάσος. Μόνη διαφοροποίηση ο αδελφός τους Παναγιώτης, η ένταξη του οποίου στη Χωροφυλακή προπολεμικά διαμόρφωσε άλλες ιδεολογικές αναφορές.
Το τέλος της Κατοχής αντί να φέρει το νέο ξεκίνημα στις ζωές τους, φέρνει ακόμα μεγαλύτερα δεινά. Η Ελλάδα μπλέκει στον κυκεώνα του εμφυλίου πολέμου και η Μάνη είναι ένα από τα πιο σκληρά πεδία του. Η πολιτική κατάσταση της εποχής και η κακή συγκυρία δίνουν μεγάλα χτυπήματα στην οικογένεια.
Το 1946 χάνουν τον πατέρα τους, το μπάρμπα Σπυρίδο. Δολοφονείται από άνδρες της Χ επειδή αρνείται να πει που κρύβονται κάποιοι καταδιωκόμενοι, πρώην αντάρτες. Βλέπετε, για το κράτος που αμνήστευσε ουσιαστικά τους συνεργάτες των Γερμανών ήταν θανάσιμο αμάρτημα να τους έχει κάποιος πολεμήσει.
Η Ελένη έχει ήδη φύγει από το χωριό για την Αθήνα, μετά από επανειλημμένες απειλές για τη ζωή της. Όπως ήταν φυσικό, δε μπόρεσε να αποχαιρετήσει τον πατέρα της.
Το 1947 χάνουν τον έναν αδερφό, το Βασίλη, ή Βάσο όπως τον έλεγαν.
Το 1949 δολοφονείται στη Μακρόνησο ο άλλος αδερφός ο Γιώργος, φοιτητής της Ανωτάτης Εμπορικής. Αρνήθηκε να υπογράψει δήλωση αποκήρυξης του κομμουνισμού και το πλήρωσε με τη ζωή του.
Το 1950 χάνουν με τραγικό τρόπο την αδερφή τους Κατερίνα.
Η ξεκληρισμένη οικογένεια εγκαθίσταται στην Αθήνα. Μένουν στη Νέα Ιωνία και πρώτο μέλημά τους είναι να σταθούν στα πόδια τους, να προχωρήσουν τη ζωή τους μπροστά.
Τα κορίτσια ( η Ελένη, η Αντωνία και η Ευρυδίκη) εργάζονται διπλοβάρδιες στα κλωστοϋφαντουργεία της περιοχής.
Το 1956 παντρεύεται τον Ηλία Καραβάκο. Συντοπίτης, από το Κουσκούνι και συμπολεμιστής του Γιώργου και του Βάσου στον ΕΛΑΣ. Ο εθνικο-απελευθερωτικός αγώνας της Κατοχής, οι σκληρές συνθήκες της συνέχειας σημάδεψαν ολόκληρη τη ζωή της, τόσο σε επίπεδο στάσης, όσο και ανθρώπων.
Εγκαθίστανται στην περιοχή Βλάχου στη Μεταμόρφωση, όπου πολλοί συγγενείς τους επιλέγουν τότε ως τον τόπο που φτιάχνουν τη ζωή τους.
Πρόσφυγες μέσα στην ίδια τους τη χώρα, για να έχουμε και μια αντιστοιχία με τη σημερινή εποχή, όπου ο πόλεμος ξεριζώνει τους ανθρώπους.
Οι φωτογραφίες που θα δούμε στη συνέχεια είναι χαρακτηριστικές για το που, σε ποιο έδαφος και πως έστησαν ξανά τη ζωή τους.
Με το συνηθισμένο, για την εποχή, τρόπο στήνουν το σπίτι τους: Δωμάτιο το δωμάτιο χτίζουν το αυθαίρετό τους στην οδό Διλόφου και από τα υπόγεια και τους φωταγωγούς της Νέας Ιωνίας βρίσκονται στο δικό τους σπίτι.
“Μ’ αίμα χτισμένο…” όπως λέει και το γνωστό τραγούδι.
Με χαρά ακούγαμε ως παιδιά την ιστορία όπου ο χωροφύλακας ήρθε να τους συλλάβει για αυθαίρετο, έπιασε την Ελένη αλλά επέλεξε να την αφήσει και να οπισθοχωρήσει την ώρα που τον δάγκωσε!
Οι δυσκολίες δεν τελείωσαν εδώ. Το 1973, μετά τον πολύ βαρύ τραυματισμό σε εργατικό ατύχημα του συζύγου της Ηλία αναλαμβάνει για μεγάλο χρονικό διάστημα και τους δυο ρόλους, του πατέρα και της μάνας. Για πολύ καιρό το 24ωρό της μοιράζεται ανάμεσα στα νοσοκομεία και τα κλωστοϋφαντουργεία, αφού η φροντίδα του βαριά τραυματισμένου συζύγου συνδυάζεται με την ανάγκη της επιβίωσης της οικογένειας. Ενίοτε συμπληρώνει το εισόδημα της οικογένειας ασκώντας και το επάγγελμα της αποκλειστικής νοσοκόμας. Είχε βρει τον τρόπο να κάνει τις 24 ώρες της ημέρας πιο πολλές.
Τα επόμενα χρόνια ήταν πιο βατά, χωρίς ακραίες ανατροπές, όπως αυτές που αναφέραμε, μιας και τα προβλήματα, που πάντα υπάρχουν, δε μπορούν να συγκριθούν με αυτά που έζησαν τα προηγούμενα χρόνια.
Η ιστορική συγκυρία της Κατοχής διαμόρφωσε σε σημαντικό βαθμό την προσωπικότητά της, εμβάθυνε με τρόπο καθοριστικό τη σκέψη της. Η επιλογή της στράτευσης στον αγώνα της απελευθέρωσης συνδυάστηκε με την επιλογή της διαρκούς, πλέον, πορείας στο πλευρό του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Η πατριωτική στάση συνδυάστηκε με την πολιτική και ταξική συνειδητοποίηση.
Η τοποθέτησή της στη ζωή (θελημένα ή αθέλητα) από την πλευρά των αδικημένων, την οδήγησε στην κατανόηση της ταξικής της θέσης. Διαμόρφωσε το χαρακτήρα της, της έδωσε την κοινωνική μόρφωση που πολλοί άνθρωποι θαύμαζαν σε αυτήν, μη πιστεύοντας πως αυτή η γυναίκα εγκατέλειψε το σχολείο τελειώνοντας την τρίτη δημοτικού. Η Ελένη Καραβάκου ήταν ενσάρκωση αυτού που λέμε συχνά, ότι τα πτυχία δεν κάνουν τον άνθρωπο, ότι η μόρφωση είναι διαφορετικό ποιοτικό χαρακτηριστικό από τη γνώση. Η συμμετοχή της στο κίνημα που έδινε το λόγο στους εργάτες, τους αγρότες, τους αγράμματους ή τους ημιαναλφάβητους, μαζί με τα στοιχεία του χαρακτήρα της, έδωσαν τη δυνατότητα η κοινωνική της μόρφωση να είναι εντελώς αναντίστοιχη με τις γραμματικές της γνώσεις.
Όλα αυτά τα χρόνια, μετά τον εμφύλιο, μέσα σε πολύ δύσκολες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, δεν εγκατέλειψε την πολιτική και κοινωνική δράση.
Συμμετέχει σε συλλόγους και οργανώσεις, είναι παρούσα όπου κληθεί.
Δραστηριοποιείται στο σύλλογο της γειτονιάς, στο σύλλογο γυναικών, στην Εθνική Αντίσταση. Με δημιουργικό τρόπο, αποτελεί ενοποιητικό παράγοντα, βοηθά ανθρώπους από διαφορετικούς χώρους να βρίσκονται μαζί και να δρουν για κοινούς σκοπούς, χωρίς να χρειάζεται να συμφωνούν σε όλα. Η ανεκτικότητα και η διαλλακτικότητα τη χαρακτηρίζουν. Πάνε μαζί με την προσήλωση στις ιδέες της, με την υπεράσπιση των απόψεών της.
Ανταποκρίνεται στα καλέσματα του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο στηρίζει ενεργά, όσο κρατούν οι δυνάμεις της.
Η στάση της σε ζητήματα που την αφορούν είναι το έμπρακτο παράδειγμα όσων είχαν την τύχη να τη ζουν από κοντά. Άνθρωπος με αρχές, με συνέπεια λόγων και έργων.
Το 1984 δίνει σε όλους μας ένα μάθημα ζωής.
Η ανώτερη επιτροπή του ΙΚΑ απορρίπτει τη σύνταξη που μόλις της έχει εγκριθεί. Στις επανειλημμένες προτροπές να απευθυνθεί σε στενό και αγαπητό συγγενή, με σημαντική κυβερνητική θέση στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης, απαντά με τρόπο κατηγορηματικό: Αρνείται να χρησιμοποιήσει μέσον, χάνει τη σύνταξη, την οποία παίρνει κανονικά 9 χρόνια μετά. “Θα την πάρω μόνο αν πρέπει” λέει σε όσους την προτρέπουν να πράξει όπως πολλοί άλλοι εκείνη την εποχή.
Πλησιάζοντας στο τέλος της ζωής της προσπαθεί με κάθε τρόπο να μην επιβαρύνει τους γύρω της. Με τρόπο αξιοθαύμαστο, περήφανο θα έλεγα, δε ζητά τίποτα. Αντίθετα, προσφέρει όπου μπορεί. Η έγνοια της είναι να μη γίνει βάρος σε κανέναν. Ακόμα και τις τελευταίες στιγμές της σκέφτεται μη δημιουργήσει πρόβλημα σε όσους είναι δίπλα της, σε όσους αγαπάει. Έχει τη στάση του ανθρώπου που ορίζει την τύχη του, που προχωρά με περηφάνια στηριζόμενη στις δικές της δυνάμεις. Διδάσκει, με τρόπο καταλυτικό.
Θεωρώ ότι η Ελένη Καραβάκου αφήνει σημαντική παρακαταθήκη σε όσους είχαν την τύχη να τη ζήσουν από κοντά, να μοιραστούν τις απόψεις της, να παρατηρήσουν τον τρόπο ζωής της.
Είναι αυτονόητο για εμάς, τους κοντινούς της ότι θα τη θυμόμαστε επειδή το “επιβάλλει” η ζωή της.
Μακάρι να της μοιάσουμε, να μπορέσουμε τελειώνοντας το βίο μας να έχουμε έναν παραπλήσιο απολογισμό.
Σας ευχαριστούμε για την παρουσία σας.
