..
..
..
Γράφει η
Δρ Στέλλα Μουζακιώτου
Ιστορικός Τέχνης
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
& Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Επιμελήτρια Εκθέσεων
«Κάθε πρωί που ξυπνώ, βιώνω μία από τις μεγαλύτερες απολαύσεις: να είμαι ο Σαλβαδόρ Νταλί»!
Μέσα από τα λόγια του διάσημου Καταλανού εικαστικού, νιώθουμε το μέγεθος της φιλαρέσκειας, του ναρκισσισμού και του εθισμού του στη δόξα και το χρήμα. Στην εποχή μας, που ο ίδιος ονόμασε «ηλίθια», ο Νταλί, με τις εκκεντρικές του προτιμήσεις και τους εικαστικούς παροξυσμούς του, αποτελούσε μόνιμη πρόκληση. Σήμερα πια αναγνωρίζεται ως μια από τις πραγματικά μεγάλες φυσιογνωμίες της μοντέρνας τέχνης, δίπλα στον Πικάσο, το Ματίς, το Ντυσάν κ.ά.
Γεννημένος στην πόλη Φιγέρας της Ισπανίας (1904-1989), συνδέθηκε με το καλλιτεχνικό κίνημα του Υπερρεαλισμού στο οποίο ανήκε για ένα μεγάλο διάστημα. Είχε συχνά θεωρηθεί υποστηρικτής του φασιστικού καθεστώτος του Φράνκο στην Ισπανία και οι πολιτικές του απόψεις ήταν άλλωστε και η αιτία της διαμάχης του με πολλά από τα μέλη του υπερρεαλιστικού κινήματος. Ξεπουλώντας το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του στην αγορά του ξέφρενου καταναλωτισμού, ο Νταλί δημιούργησε το μοντέλο του καλλιτέχνη που επιλέγει να ζει σκόπιμα κάτω από τα φώτα των μέσων ενημέρωσης, εκτοξεύοντας στα ύψη την αγοραστική δύναμη των έργων του.
Ο πατέρας του Νταλί ήταν σεμνότυφος σε ότι αφορούσε την ανάπτυξη του γιού του. Για να αποτρέψει μια σχέση που νόμιζε πως είχε, άφησε ανοικτό, όπως ισχυρίζεται ο Νταλί, πάνω στο πιάνο στο καθιστικό ένα βιβλίο με έγχρωμες εικόνες των αφροδίσιων νοσημάτων. Το περιστατικό αυτό επηρέασε βαθιά το νεαρό τότε ζωγράφο, που στο μυαλό του, για ένα μεγάλο μέρος της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, ο έρωτας και ο θάνατος ήταν οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο τρόπος που αντιλαμβανόταν τη σεξουαλικότητα επηρεάστηκε από τις πολυάριθμες σεξουαλικές νευρώσεις που τον κατέτρεχαν από την παιδική και νεανική του ηλικία. Αντί να κρύψει ή να απωθήσει τα τραυματικά αυτά συναισθήματα, ο Νταλί τα καλλιέργησε και τα χρησιμοποίησε ως βάση σε πολλά έργα του.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και στις αρχές της δεκαετίας του 1940, ο Νταλί έφτιαξε πολλές διπλές απεικονίσεις βασισμένες στο ανθρώπινο κρανίο, ισχυρό σύμβολο θανάτου και υπενθύμιση της ανθρώπινης θνητότητας. Τα έργα που απεικονίζουν κρανία με αυτόν τον τρόπο, είναι γνωστά ως «μην ξεχνάς πως είσαι θνητός» ή «ματαιότητες» (vanitas). Για τον Νταλί ωστόσο, το ανθρώπινο κρανίο δεν συνδεόταν μόνο με το θάνατο και τη θνητότητα, αλλά και με το σεξ και την ερωτική επιθυμία, στοιχεία άρρηκτα συνδεδεμένα με το θάνατο στο μυαλό του. Στο ευρηματικό έργο με τίτλο: «Μπαλαρίνα, Κεφάλι του θανάτου» (1939), ένα σεμνότυφο και σαγηνευτικό κορίτσι, με φούστα μπαλαρίνας, σχηματίζει τα χαρακτηριστικά του προσώπου του κρανίου, που φαίνεται πίσω του σαν ραγισμένος και ανεστραμμένος γιγάντιος αμφορέας (εικ.1). Τα λυγισμένα χέρια του κοριτσιού και η μαύρη μαντίλα του σχηματίζουν τα μάτια, η ραγισμένη ρινική κοιλότητα σχηματίζεται από ένα μαύρο φουλάρι που πέφτει γύρω από το λαιμό του, ενώ ο ποδόγυρος της φούστας υποδηλώνει τα σάπια δόντια. Η εικονιζόμενη σύνθεση συμβολίζει πολύ εύστοχα τη στάση του Νταλί ως προς τις σαρκικές σχέσεις με τις γυναίκες, αφού τις θεωρεί σαγηνευτικούς πειρασμούς, που μπορούν να μολύνουν το σύντροφό τους με φρικτές και εξουθενωτικές σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες.
Η ταύτιση του σεξ με το θάνατο και ο φόβος των σεξουαλικά μεταδιδόμενων ασθενειών εκφράζονται και σε ένα άλλο έργο του Νταλί, «Άτιτλο» (εικ.2), το οποίο ήταν μέρος μιας καμπάνιας με τίτλο «Στρατιώτη, φυλάξου». Το 1942, όταν η Αμερική μπήκε στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα αφροδίσια νοσήματα θέριζαν τους φαντάρους που μόλις είχαν στρατολογηθεί. Σε αυτή την εντυπωσιακή σύνθεση, ένας φαντάρος έχει καρφώσει το βλέμμα του πάνω σε δύο ελκυστικές γυναίκες που στέκονται προκλητικά κάτω από το φανάρι του δρόμου που στο φως του πετούν πλήθος νυχτερίδες, σύμβολα θανάτου. Ο Νταλί δημιουργεί μια εξαιρετική διπλή απεικόνιση, στην οποία οι γυναίκες συνθέτουν κι ένα κρανίο, με τα καλσόν και τις ζαρτιέρες τους στη θέση των δοντιών και τα σκυμμένα κεφάλια τους στη θέση των ματιών.
Η πολυσχιδής και ιδιόρρυθμη προσωπικότητα του Νταλί ξεδιπλώθηκε σε κάθε έκφανση της δραστηριότητάς του. Χρησιμοποίησε το στοιχείο της πρόκλησης και του σκανδάλου σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, τόσο δημόσια όσο και μέσα από τα έργα του. Όπως ο ίδιος αναφέρει: «Για μένα, πρέπει πάντα ο ερωτισμός να είναι άσχημος, η αισθητική θεϊκή και ο θάνατος όμορφος».
